Gebiedsprocessen Veenweide Fryslân: terugblik op 2022 en de plannen voor 2023

21/12/2022

Het einde van het jaar is een mooi moment om per gebiedsproces op een rij te zetten welke resultaten er in het afgelopen jaar zijn bereikt, en wat er voor 2023 op de agenda staat. 

Aldeboarn-De Deelen
In ADD werk(t)en we aan een Integrale Gebiedsvisie (koersdocument) 2050. Voor ADD Zuid werd een peilverhogingsscenario (het Optimalisatiescenario) ontwikkeld en - in concept - een klimaatadaptief watersysteem waarin ook de opgave Kaderrichtlijn Water is meegenomen. Deze beide vormen de basis voor de ontwikkeling van het flankerend beleid voor het Friese veenweidegebied. Het Rijk heeft ADD 22 miljoen euro toegekend vanuit de Versnellingsagenda 2022-2023 van het NPLG. Dit geld is bedoeld voor afwaardering (grond en bedrijfsgebouwen) en verplaatsingssubsidie. ADD zat als voorloper in integrale gebiedsprocessen regelmatig aan tafel bij (landelijke) bestuurders, zie onze nieuwsbrieven van oktober (ADD) en december (Veenweide Fryslân). 

In 2023 wordt de Integrale Gebiedsvisie opgeleverd, evenals een ontwerp integraal gebiedsplan voor heel ADD. Beide zullen worden voorgelegd aan belanghebbenden en betrokken overheden. In het voorjaar vindt er in ADD Zuid een praktijksimulatie plaats op basis van het concept flankerend beleid. Dit zal belangrijke input opleveren voor zowel het gebiedsplan als het flankerend beleid. 

Daarnaast lopen er in ADD meerdere pilots en initiatieven met betrekking tot bodemvruchtbaarheid, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), Valuta voor Veen en het Aanvalsplan Grutto. 

De Hegewarren
In 2022 stemden de volksvertegenwoordigers van provincie, Wetterskip en gemeente Smallingerland in met de uitwerkingsrichting Open en Natuurlijk voor polder de Hegewarren. Een water- en moerasrijk landschap, dat naadloos aansluit op de Alde Feanen en waarin er vrijwel geen polderkades meer nodig zijn. Dit scenario biedt ruimte voor natuur en verschillende vormen van recreatie. Hiermee startte voor de Hegewarren ook meteen de planfase. Komend jaar wordt Open en Natuurlijk concreter uitgewerkt. In 2024 volgt er dan een definitief ‘go’ of ‘no go’ besluit over de toekomst van de Hegewarren.

Bijna 185 hectare van de 360 hectare grote veenweidepolder is inmiddels aangekocht. Op deze gronden zal de komende jaren overgangsbeheer plaatsvinden. Dit betekent dat er alvast concrete stappen worden gezet, zoals het verhogen van de peilen, zodat we nu al de CO2-uitstoot verminderen en bodemdaling tegengaan. Tegelijkertijd zetten we ons ervoor in om het gebied levendig en bewoonbaar te houden. 

Groote Veenpolder
In 2022 is met de gebiedspartijen besproken hoe we een doorstart kunnen maken met het gebiedsplan voor de Groote Veenpolder. Afgesproken is om daarvoor een startdocument te maken, een gezamenlijk plan van aanpak. De voorbereidingen zijn getroffen en begin 2023 gaan we daarmee aan de slag. Vanuit het NPLG kreeg de Groote Veenpolder er dit jaar een nieuwe, extra stikstofopgave bij voor de Rottige Meente en Brandemeer. Dit zou ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor het agrarisch gebruik van de polder.

Komend jaar gaan we verder met de lopende projecten voor duurzamer bodembeheer (Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw en pilot Bodem in Balans). Verder willen we ervaring opdoen met grondwatergestuurd peilbeheer (HAKLAM) om droge perioden beter op te vangen. Hiervoor benutten we de meetpinnen van Boeren Meten Water. De proeftuin Bodem wordt uitgebreid met een proef met het conserveren van veen door het bodemprofiel te keren. In 2022 zijn op enkele percelen proeven gestart met het mengen van klei in veen en het overlagen van veen met zand. Doel is nagaan of je hiermee de veenoxidatie en CO2-uitstoot kunt verminderen.

Idzegea
In 2022 ontwikkelden we een startdocument voor het gebiedsproces, dat begin 2023 wordt vastgesteld. In 2022 zijn we aan de slag gegaan met de uitkomsten van de keukentafelgesprekken die we in 2021 met alle agrariërs uit het gebied voerden: Hoe kunnen we de landbouwtransitie vormgeven binnen een duurzame toekomst! Aan de verdere uitwerking hiervan en het concretiseren van acties geven we een vervolg in het gebiedsproces en het gebiedsplan, dat we komend jaar opstarten.

Daarvoor stellen we in 2023 een brede gebiedscommissie samen, richten we de projectorganisatie in en maken we inhoudelijke plannen en maatregelen concreet. Bovendien kan er dan een serieuze start worden gemaakt met de grondverwerving, een onmisbaar instrument voor een succesvol gebiedsproces en het halen van de (veenweide) doelstellingen.

Een aantal inmiddels opgezette pilots en initiatieven zetten we door in 2023. Bijvoorbeeld de in 2021 gestarte proef met flexibel peilbeheer (HAKLAM) - die in een gebied van ca 850 hectare zijn 3e pilotjaar ingaat in 2023 - en de opzet van een uitgebreid meetnet grondwater (Boeren Meten Water). Nieuwe initiatieven zoals het LIFE-project Grasslandbreaders, Pilot Rûge Dong en het Aanvalsplan Grutto krijgen komend jaar serieus vorm. Tenslotte draait Idzegea in nauwe samenwerking met het gebied Aldeboarn-De Deelen mee in de ontwikkeling van het flankerend beleid, waarbinnen de vermogens- en inkomenscompensatie nader wordt uitgewerkt.

Brekkenpolder
Ook in de Brekkenpolder zijn we begonnen met het opstellen van een startdocument. Rond de zomervakantie leggen we dit ter besluitvorming voor aan provincie, Wetterskip en gemeente De Fryske Marren. Bij een positief besluit krijgt de Brekkenpolder de status van ‘ontwikkelgebied’. Daarmee komen er middelen en mensen beschikbaar voor het uitwerken van een gebieds- en uitvoeringsplan. Dit pakken we in de tweede helft van 2023 op. De huidige klankbordgroep wordt volgend jaar uitgebreid, zodat naast de agrarische sector ook bewoners, natuur en de gemeente vertegenwoordigd zijn.

We starten komend jaar een HAKLAM-pilot in een deel van de Brekkenpolder. Ook voor bodemverbetering willen we in 2023 starten met een pilot om zo ook praktische ervaring op dit terrein te verkrijgen.

Tot slot nodigen we de agrariërs per deelgebied uit om in klein comité te zoeken naar mogelijke oplossingsrichtingen. Op deze manier zetten we in op een versnelling van het gebiedsproces.  

Grouster Leechlân
Het gebiedsproces dat in 2018 startte om “van onderop” aan de slag te gaan met veenweidethema’s was stilgevallen. In de afgelopen periode zijn we nagegaan of er energie is voor een doorstart. We hebben ons daarbij gericht op het gebied tussen de doorgaande weg Grou-Warten en het Prinses Margrietkanaal. Het gebied waar dik veen onder een dun kleidek (<40 cm) als bodemtype domineert. Dit is in lijn met het Veenweideprogramma 2021-2030 en afspraken met de bestuurders tijdens hun veldbezoek aan het Leechlân in 2021. Na onze inventarisatieronde heeft zich een nieuwe groep gevormd van drie agrariërs en een bewoner die graag willen werken aan een positieve toekomst voor het gebied.

De nieuwe initiatiefgroep staat nog steeds achter de oplossingsrichtingen die eerder vanuit het gebied al zijn benoemd en opgeschreven in een gebiedsdocument. Wel stellen ze vast dat het document niet langer het complete verhaal kan zijn. Nu het ook in het Leechlân over veel meer gaat dan veenbehoud (b.v. stikstof, biodiversiteit, klimaatadaptatie), is een verbredings- en verdiepingsslag nodig. Om met elkaar verder te komen is er behoefte aan een nieuwe stip op de horizon.

De initiatiefgroep startte in oktober met gesprekken en denkt na over de aanpak en het vervolg. De bestuurders zijn blij met deze stap en steunen dit proces. De initiatiefgroep krijgt ambtelijke steun vanuit het Veenweideprogramma en de gemeente Leeuwarden. Ook wordt er met budget uit het Veenweideprogramma een onafhankelijke procesbegeleider ingehuurd.

Voor de initiatiefgroep is het belangrijk dat iedereen die dat wil kan aanhaken. Begin 2023 zal ze komen met informatie en vragen naar alle bewoners en eigenaren in het gebied.

Meer lezen?
In ons Werkplan beschrijven we de ambities en doelen voor 2023 voor alle programmalijnen van het Veenweideprogramma 2021-2030.